વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યામાં ઘટાડો થવાને કારણે કોટાનો લક્ઝરી હોસ્ટેલ પ્રોજેક્ટ ‘ભૂતિયા શહેર’માં ફેરવાયો

‘ટુ-લેટ’ અને ‘ફોર સેલ’ પોસ્ટરો લગભગ 300 બિલ્ડીંગો પર આજે લગાવવામાં આવ્યા છે, જે છેલ્લા પાંચ વર્ષોમાં કોટાની અનેક કોચિંગ સંસ્થાઓને આ સરકારી ફાળવવામાં આવેલા એજ્યુકેશન ઝોનમાં સ્થાનાંતરિત કરવાની યોજનાના જવાબમાં જેબારન રોડ પર કોરલ પાર્કમાં બનાવવામાં આવી હતી.

આ વર્ષે જાન્યુઆરીથી, કોટામાં પ્રવેશમાં 30-40% ઘટાડાને કારણે કોરલ પાર્કના મહત્વાકાંક્ષી રોકાણકારો પરેશાની અનુભવી રહ્યા છે, જ્યાં સામાન્ય રીતે વાર્ષિક 2 લાખથી વધુ JEE અને NEET ઉમેદવારોને આવે છે. કોટામાં એલન કેરિયર ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, જેમાં ગયા વર્ષે 1,25,000 વિદ્યાર્થીઓ હતા, તે કહે છે કે, આ વખતે તેમની પાસે માત્ર 82,000 વિદ્યાર્થીઓ છે, જ્યારે રેઝોનન્સ કોટામાં ગયા વર્ષે 8,800 ની સામે આ વર્ષે 7,000 પ્રવેશ જ જોવા મળ્યા છે.

કોટામાં લગભગ 4,000 હોસ્ટેલ અથવા “નિવાસ” અને 40,000 પેઇંગ ગેસ્ટ્સ (PGs) તેમની આજીવિકા માટે આ ઉમેદવારો પર નિર્ભર છે. વાસ્તવમાં, અહીંની લગભગ દરેક રહેણાંક મિલકતને ભાડાના આવાસમાં ફેરવવામાં આવી છે, જ્યાં ભોજન સહિત દર મહિને વિદ્યાર્થી દીઠ આશરે રૂ. 7,000 વસૂલવામાં આવે છે.

કોરલ પાર્ક સોસાયટીના પ્રમુખ અને કોરલ પાર્કમાં એક સહિત બે હોસ્ટેલના માલિક રિયલ્ટર સુનિલ અગ્રવાલ કહે છે કે, આ વર્ષે તેમની માસિક આવક આશરે રૂ. 3 લાખથી ઘટીને રૂ. 30,000 થઈ ગઈ છે.

જ્યારે એલેન અને ફિઝિક્સ વાલા જેવી કોચિંગ સંસ્થાઓએ 2019ની આસપાસ બારન રોડ પર પહેલીવાર દુકાન ખોલી, ત્યારે તે કહે છે કે, આ વિસ્તારમાં તે સમયે કોઈ હોસ્ટેલ નહોતી. ઘણી બેઠકો પછી રોકાણકારોએ કોરલ પાર્કમાં 300 વૈભવી હોસ્ટેલ બિલ્ડીંગ બનાવવાનું નક્કી કર્યું.

68 વીઘામાં ફેલાયેલી મોટાભાગની ઇમારતો એક જ માલિકની છે અને દરેકમાં 40-70 ભાડાના એકમો (એક રૂમ અને એક જોડાયેલ શૌચાલય) છે. ગ્રાઉન્ડ ફ્લોર પર એક સામાન્ય ડાઇનિંગ રૂમ છે. સ્થાનિકો કહે છે કે, ભાડાં સુવિધાઓના આધારે બદલાય છે – એસી, મોટો રૂમ, બાલ્કની, ટેલિવિઝન, એક નાનું રસોડું – કોચિંગ ઇચ્છુકો માટે ડિઝાઈન કરાયેલા ઉપલબ્ધ છે. અગ્રવાલ કહે છે કે હાલમાં 22,000 રૂમમાંથી માત્ર 8,000 રૂમો જ ભરાયા છે.

2023 ના સત્તાવાર અંદાજ મુજબ, કોટાનો કોચિંગ ઉદ્યોગ અને તેના સહાયક વ્યવસાયોનું મૂલ્ય આશરે રૂ. 12,000 કરોડ છે. સરેરાશ, એક વિદ્યાર્થી કોટામાં બોર્ડિંગ અને રહેવાના ખર્ચ સિવાય કોચિંગ ફી તરીકે વાર્ષિક આશરે રૂ. 1 લાખ ચૂકવે છે.

કોરલ પાર્કના દુકાનદારોને પણ અસર થઈ છે. તેમની દુકાનો આગળ બેઠેલા મનોજ સિંહ અને રાજેશ સૈની કહે છે કે, તેઓ દરરોજ સવારે 9 વાગ્યે ખુલે છે, પરંતુ સામાન્ય રીતે તેમનું પહેલું વેચાણ હવે સાંજ સુધીમાં કરે છે. તે કહે છે કે તેમણે 2019 માં આ “અપ-એન્ડ-કમિંગ એરિયા” માં દુકાનો ભાડે લેવાવાનું નક્કી કર્યું હતુ.

સિંઘ કહે છે કે, “તે સમયે, અહીં દુકાનોનું ભાડું લગભગ 30,000 રૂપિયા હતું. જે જાન્યુઆરીથી, મોટાભાગના માલિકોએ ભાડામાં અડધા ટકાનો ઘટાડો કર્યો છે. હોસ્ટેલ જે પહેલા રૂમ દીઠ રૂ. 15,000 ચાર્જ કરતી હતી તે હવે માત્ર રૂ. 3,000માં ભાડે મળી રહી છે. જો આ સ્થિતિ ચાલુ રહેશે, તો અમે ટૂંક સમયમાં અમારી દુકાનો ખાલી કરી દઈશુ.”

કોચિંગ સેન્ટરોને દોષી ઠેરવતા સોસાયટીના પ્રમુખ અગ્રવાલ કહે છે, “તેમના માલિકો અમને મદદ કરવાને બદલે અન્ય રાજ્યોના સેન્ટરોમાં રોકાણ કરી રહ્યા છે. જો વિદ્યાર્થીઓ કોટા આવવાનું બંધ કરશે, તો અમે નાદાર થઈ જઈશું.

જિલ્લા કલેક્ટર રવિન્દ્ર ગોસ્વામી કહે છે કે, વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યામાં ઘટાડો થવાથી શહેરના અર્થતંત્રને અસર થઈ છે. તેમણે ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને કહ્યું, “શહેરની લગભગ 70% અર્થવ્યવસ્થા કોચિંગ પર આધારિત છે. શિક્ષકો, નોકરિયાતો, દુકાનદારો, મજૂરો – અહીં લગભગ દરેક જણ કોઈને કોઈ રીતે કોચિંગ ઉદ્યોગ પર નિર્ભર છે. અમને આશા છે કે પરિસ્થિતિ સુધરશે. “

નાના વેપારીઓ પણ ચિંતિત છે. એક છૂટક સ્ટેશનરીની દુકાનના માલિકે જણાવ્યું હતું કે, તેમનો વ્યવસાય જાન્યુઆરીથી માંડ માંડ “30%” પર ચાલી રહ્યો છે, જ્યારે એક જથ્થાબંધ વેપારીએ કહ્યું કે, તેમનું વેચાણ “50%” નીચે છે. કોટામાં લગભગ 500 મેસમાં પરિસ્થિતિ આટલી જ ખરાબ છે, જ્યાં વિદ્યાર્થીઓને 100 રૂપિયામાં ભોજન મળી શકે છે.

જવાહર નગરના એક મેસમાં રસોઈયા લતા વર્મા કહે છે કે, વિદ્યાર્થીઓની નબળી હાજરીને કારણે તેમના ચાર સાથીદારોને નોકરીમાંથી કાઢી મૂકવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે ઘરેલુ મદદનીશ કમલા દેવી કહે છે કે, મોટાભાગના ઘરેલું હેલ્પર, રસોઈયા અને 40,000 થી વધુ કામદારો અસંગઠિત ક્ષેત્રના જેઓ બેરોજગારીથી ડરી રહ્યા છે. આવતા વર્ષ સુધી બેરોજગાર રહેવાનું નક્કી છે. ઘણી હોસ્ટેલમાં વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા ઓછી હોવાના કારણે માલિકોએ વોર્ડન અને રસોઈયાને નોકરીમાંથી કાઢી મૂક્યા છે.

કોટાના હોસ્ટેલ એસોસિએશનના પ્રમુખ નવીન મિત્તલ કહે છે કે, આ વર્ષે ફેબ્રુઆરીથી વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યામાં ઘટાડો “સ્પષ્ટ” થઈ ગયો છે. “ફેબ્રુઆરી સુધી, અમને હોસ્ટેલના આવાસ વિશે પૂછપરછ કરવા માટે દરરોજ લગભગ 20 કૉલ આવતા હતા, પરંતુ આ વર્ષે અમને દરરોજ ભાગ્યે જ બે કૉલ્સ આવ્યા હતા. હોસ્ટેલ બિઝનેસમાં લગભગ 40%નો ઘટાડો થયો છે. અહીં ઘણા હોસ્ટેલ માલિકો તેમની ઇમારતો ભાડે આપે છે, પરંતુ આ વર્ષે વિદ્યાર્થીઓની ઓછી સંખ્યાને કારણે લીઝધારકોને સમસ્યાનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે.” તે કહે છે.

આ ઘટાડા માટે ઘણા કારણો ટાંકવામાં આવી રહ્યા છે, પરંતુ સંસ્થાઓએ બે મુખ્ય મુદ્દાઓ ટાંક્યા છે: પેપર લીક સંબંધિત તાજેતરના કોર્ટ કેસ અને અન્ય રાજ્યોમાં ઘણા કોચિંગ સેન્ટરો ખોલવાને કારણે NEET પરિણામોમાં વિલંબ. આ ઘટાડો કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા કોચિંગ સંસ્થાઓમાં 16 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના અથવા ધોરણ 10 પાસ ન કરનારા વિદ્યાર્થીઓને પ્રવેશ આપવા પર પ્રતિબંધ હોવાના કારણે પણ થયો છે. અગાઉ, ધોરણ 6 ના વિદ્યાર્થીઓ NEET/JEE ની તૈયારી કરવા માટે કોટા જતા હતા.

રેઝોનન્સ કોટાના સ્થાપક અને મેનેજિંગ ડિરેક્ટર આરકે વર્માએ ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસને જણાવ્યું હતું કે, “NEET પરિણામોએ કોટામાં પ્રવેશ પર અસર કરી છે.” વધુમાં, ઘણી સંસ્થાઓએ મોટા શહેરોમાં કેન્દ્રો ખોલ્યા છે, જ્યાં તેમની સંખ્યા 10,000-20,000 વિદ્યાર્થીઓ છે. કોટામાં વિદ્યાર્થીઓની આત્મહત્યાએ શહેરનું નામ ખરાબ કર્યું છે, પરંતુ હું માનું છું કે અહીંની દરેક સંસ્થા ઉમેદવારો માટે સલામત વાતાવરણ જાળવી રાખે છે કારણ કે અમારી આજીવિકા તેમના પર નિર્ભર છે. એલને આ મુદ્દે ટિપ્પણી કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો.

કોચિંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટના એક કર્મચારીએ જણાવ્યું કે, વિદ્યાર્થીઓની આત્મહત્યાના અહેવાલોને કારણે, માતા-પિતા હવે તેમના બાળકોને કોટાની જગ્યાએ સ્થાનિક સંસ્થાઓમાં મોકલવાનું પસંદ કરે છે. કર્મચારીએ કહ્યું, “અમે શાળાઓ સાથે પણ જોડાણ કર્યું છે, જ્યાં અમારી ફેકલ્ટી શાળાના પરિસરમાં વિદ્યાર્થીઓને ભણાવે છે. આ વ્યવસાયને ટકાવી રાખવામાં મદદ કરી રહ્યું છે.”

તેમ છતાં, કોટા સ્થિત બે સંસ્થાઓના કર્મચારીઓએ દાવો કર્યો હતો કે, આ વર્ષે “ઓછા પ્રવેશ”ના આધારે તેમના પગારમાં લગભગ 30% ઘટાડો થયો છે. એક કર્મચારીએ કહ્યું, “દરેક વ્યવસાયમાં એક ટોચ હોય છે, ત્યારબાદ ઘટાડો આવે છે. આ કોટાના ઘટાડાની નિશાની હોઈ શકે છે. કોચિંગનો વ્યવસાય હજુ પણ નફાકારક છે, પરંતુ જેઓ આ કેન્દ્રો સાથે સંકળાયેલા છે, તેઓને સૌથી વધુ અસર થશે.