અંકિત રાજ : લોકસભા ચૂંટણીમાં રાજ્યવાર ભાજપની બેઠકો : લોકસભા ચૂંટણી 2024માં નરેન્દ્ર મોદીએ ભારતીય જનતા પાર્ટી (ભાજપ) માટે 370 બેઠકોનો લક્ષ્યાંક રાખ્યો છે. ભારતની લોકસભામાં કુલ 543 બેઠકો છે. સરકાર બનાવવા માટે 272 બેઠકો (અડધાથી વધુ)ની જરૂર છે. છેલ્લી બે ચૂંટણીમાં ભાજપ સ્પષ્ટ બહુમતી મેળવવામાં સફળ રહી છે.
ગત 2 લોકસભા ચૂંટણી પરિણામમાં ભાજપની કુલ બેઠકો: છેલ્લી બે ચૂંટણીમાં ભાજપની બેઠકો
2014: 282 બેઠકો
2019: 303 બેઠકો
ભાજપ માટે આ મુશ્કેલ ટાર્ગેટ છે. 1962 થી 2019 વચ્ચે કોંગ્રેસ ચાર વખત 350 સીટનો આંકડો પાર કરી ચૂકી છે. તો, ભાજપને તેની સ્થાપનાથી અત્યાર સુધીમાં સૌથી વધુ બેઠકો 2019 માં જ મળી છે. જો આપણે માની લઈએ કે, ભાજપને ગત વખતે જીતેલી બેઠકો પરથી કોઈ પડકાર નહીં આવે તો પણ 370 નો ટાર્ગેટ હાંસલ કરવા માટે તેને 67 બેઠકો વધુ મેળવવી પડશે.
370 બેઠક જ કેમ?
ગત સામાન્ય ચૂંટણી જીત્યા બાદ ભાજપે જમ્મુ-કાશ્મીરને વિશેષ દરજ્જો આપતી કલમ 370 ને શક્તિહીન કરી દીધી હતી. આ એક ઐતિહાસિક બંધારણીય સુધારો હતો, જેને ભાજપ એક મોટી સિદ્ધિ માને છે. અનેક વિધાનસભા ચૂંટણીમાં જે મુદ્દાનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે, તેને પણ ભાજપ યાદ કરી રહ્યું છે.
પરંતુ શું ભાજપ ફક્ત આ કારણે 370 ને લક્ષ્ય બનાવી રહ્યું છે? રાજકીય વિશ્લેષકો આના માટે વધુ બે કારણો ટાંકે છે. પ્રથમ વિપક્ષ ઉપર મનોવૈજ્ઞાનિક ધાર બનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. ભાજપ વારંવાર એ જણાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યો છે કે, તે ચૂંટણી તો જીતી રહી છે, તેથી તેણે બહુમતીથી ઘણા આગળ આ આંકડાને નિશાન બનાવ્યો છે.
ભાજપની આ રણનીતિથી તેની હાર-જીતનો મુદ્દો ચર્ચામાંથી બહાર નીકળી ગયો છે, નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં સત્તાધારી પક્ષ 370 બેઠકો જીતી શકશે કે નહીં, તે જ કેન્દ્રમાં આવી ગયું છે.
370 નો ટાર્ગેટ નક્કી કરવાનું બીજું કારણ સમજી શકાય તેવું છે કે, બંધારણમાં મોટા ફેરફાર કરવાનો ભાજપનો ઇરાદો છે. યાદ કરો ભાજપના સાંસદ અને પૂર્વ કેન્દ્રીય મંત્રી અનંત હેગડેએ 10 માર્ચ 2024ના રોજ કહ્યું હતું કે, બંધારણ બદલવા માટે અમારે બે તૃતીયાંશ બહુમતની જરૂર છે.
એક જનસભાને સંબોધતા હેગડેએ કહ્યું હતું કે, “કોંગ્રેસે બંધારણને મૂળભૂત રીતે વિકૃત કરી નાખ્યું છે. ખાસ કરીને એવા કાયદાઓ કે, જેનો હેતુ હિન્દુ સમાજને દબાવવાનો છે. જો આ બધું બદલવું હોય તો આપણી પાસે એટલી બહુમતી નથી. આગામી લોકસભા ચૂંટણીમાં તમે અમને બે તૃતિયાંશ બહુમત આપશો તો, અમે તેને બદલી શકીશુ… લોકસભામાં અમારી પાસે બે તૃતીયાંશ બહુમતી છે, પરંતુ રાજ્યસભામાં અમારી પાસે બહુમત નથી. આગામી લોકસભા ચૂંટણીમાં 400 થી વધુ બેઠકો જીતવાથી એનડીએને રાજ્યસભામાં સમાન બહુમતી એકઠી કરવામાં મદદ મળશે અને બે તૃતિયાંશ રાજ્યોમાં સત્તામાં આવશે.”
હેગડેનું બે તૃતિયાંશ નિવેદન તથ્યની દ્રષ્ટિએ સાચું છે. બંધારણમાં મોટા ફેરફારો માટે 543 સભ્યોની સંસદમાં 363 મતોની બે તૃતીયાંશ બહુમતી જરૂરી છે. જો ભાજપ પાસે 370 સીટો હશે તો તેને બંધારણમાં કોઈ મોટો ફેરફાર કરવા માટે કોઈ પણ પક્ષ પર નિર્ભર નહીં રહેવું પડે.
લોકસભા ચૂંટણી 2019 માં ભાજપ રાજ્યવાર બેઠકો
ભાજપ 370 બેઠકો જીતશે કે નહીં, તેનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે અગાઉના આંકડા યાદ કરવા જરૂરી છે. ગત વખતે ભાજપને ક્યાંથી કેટલી બેઠકો મળી હતી? ગત સામાન્ય ચૂંટણીમાં ભાજપને 543માંથી 303 બેઠકો અને કુલ 37.3 ટકા મતો મળ્યા હતા.
પહેલા આવો જાણીએ કે, 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને 303 સીટો ક્યાંથી મળી? જુઓ કયા રાજ્યમાંથી કેટલી બેઠકો પર જીત મેળવી હતી :
| રાજ્ય | કેટલી બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી? | કેટલી બેઠકો પર જીત મેળવી | મતની ટકાવારી |
| અરુણાચલ પ્રદેશ (2) | 2 | 2 | 58.25% |
| આસામ (૧૪) | 10 | 9 | 36.5% |
| બિહાર (40) | 17 | 17 | 25.38% |
| ગોવા (૨) | 2 | 1 | 51.8% |
| ગુજરાત (૨૬) | 26 | 26 | 62.21% |
| હરિયાણા (૧૦) | 10 | 10 | 58.02% |
| – સ્નોફ્લેક વિસ્તાર (4) | 4 | 4 | 69.11% |
| જમ્મુ-કાશ્મીર (6) | 6 | 3 | 46.39% |
| કર્ણાટક (28) | 27 | 25 | 51.38% |
| મધ્ય પ્રદેશ (29) | 29 | 28 | 58.00% |
| મહારાષ્ટ્ર (48) | 25 | 23 | 27.59% |
| મણિપુર (૨) | 2 | 1 | 34.22% |
| ઓડિશા (21) | 21 | 8 | 38.37% |
| પંજાબ (13) | 3 | 2 | 9.63% |
| રાજસ્થાન (૨૫) | 24 | 24 | 58.47% |
| ત્રિપુરા (૨) | 2 | 2 | 49.03% |
| ઉત્તર પ્રદેશ (80) | 78 | 62 | 49.56% |
| પશ્ચિમ બંગાળ (42) | 42 | 18 | 40.25% |
| ચંદીગઢ (૧) | 1 | 1 | 50.64% |
| દમણ અને દીવ (1) | 1 | 1 | 42.98% |
| દિલ્હી (7) | 7 | 7 | 56.56% |
| ઝારખંડ (14) | 13 | 11 | 50.96% |
| છત્તીસગઢ (11) | 11 | 9 | 50.70% |
| ઉત્તરાખંડ (૫) | 5 | 5 | 61.01% |
| તેલંગાણા (17) | 17 | 4 | 19.45% |
આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો ખ્યાલ આવે છે કે, જે રાજ્યોમાં ભાજપ કોંગ્રેસ (જેમ કે રાજસ્થાન, ગુજરાત, મધ્યપ્રદેશ, હિમાચલ પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ, છત્તીસગઢ, કર્ણાટક) સાથે સીધી સ્પર્ધામાં છે, ત્યાં પાર્ટી 80-90 ટકા બેઠકો સરળતાથી જીતી રહી છે. ઓડિશા, પશ્ચિમ બંગાળ અને તેલંગાણા જેવા પ્રાદેશિક પક્ષો જ્યાં મજબૂત છે તેવા રાજ્યોમાં ભાજપને મુશ્કેલ સ્થિતિનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે.
આ રાજ્યોમાં ભાજપ ટોચ પર છે?
ગત વખતે જે 25 રાજ્યોમાંથી ભાજપને 303 બેઠકો મળી હતી, તેમાંથી 18 રાજ્યો એવા છે, જ્યાં ભાજપ તેની ટોચ પર છે, એટલે કે, તેણે લડેલી બેઠકોમાંથી લગભગ 80-100 ટકા બેઠકો જીતી હતી.
| રાજ્ય | કેટલી બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી? | કેટલી બેઠકો પર જીત મેળવી | મતની ટકાવારી |
| અરુણાચલ પ્રદેશ (2) | 2 | 2 | 58.25% |
| આસામ (૧૪) | 10 | 9 | 36.5% |
| બિહાર (40) | 17 | 17 | 25.38% |
| ગુજરાત (૨૬) | 26 | 26 | 62.21% |
| હરિયાણા (૧૦) | 10 | 10 | 58.02% |
| – સ્નોફ્લેક વિસ્તાર (4) | 4 | 4 | 69.11% |
| કર્ણાટક (28) | 27 | 25 | 51.38% |
| મધ્ય પ્રદેશ (29) | 29 | 28 | 58.00% |
| મહારાષ્ટ્ર (48) | 25 | 23 | 27.59% |
| રાજસ્થાન (૨૫) | 24 | 24 | 58.47% |
| ત્રિપુરા (૨) | 2 | 2 | 49.03% |
| ઉત્તર પ્રદેશ (80) | 78 | 62 | 49.56% |
| ચંદીગઢ (૧) | 1 | 1 | 50.64% |
| દમણ અને દીવ (1) | 1 | 1 | 42.98% |
| દિલ્હી (7) | 7 | 7 | 56.56% |
| ઝારખંડ (14) | 13 | 11 | 50.96% |
| છત્તીસગઢ (11) | 11 | 9 | 50.70% |
| ઉત્તરાખંડ (૫) | 5 | 5 | 61.01% |
દેખીતી રીતે જ આ ભાજપ રાજ્યો પાસેથી વધુ બેઠકોની અપેક્ષા નહીં રાખે. 370ના આંકડા સુધી પહોંચવા માટે પાર્ટીએ અન્ય રાજ્યો પર ધ્યાન આપવું પડશે.
લોકસભા ચૂંટણી 2024 માં ભાજપ રાજ્યવાર બેઠકોની આગાહી: કયા રાજ્યોમાં બેઠકો વધવાની શક્યતા?
ભાજપ પશ્ચિમ બંગાળ, ઓડિશા અને તેલંગાણામાં પોતાની પાંખો ફેલાવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. પીટીઆઈને આપેલા ઈન્ટરવ્યુમાં ચૂંટણી રણનીતિકાર પ્રશાંત કિશોરે કહ્યુ છે કે, આ સામાન્ય ચૂંટણીમાં ભાજપ પશ્ચિમ બંગાળમાં નંબર વન પાર્ટી બની શકે છે.
પ્રશાંત કિશોરનું માનવું છે કે, દક્ષિણ અને પૂર્વ ભારતમાં તેની સંખ્યા વધારવા માટે ભાજપે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં સખત મહેનત કરી છે. આ વખતે પાર્ટીને લાભ મળી શકે છે. જોકે તેમણે બેઠકોની સંખ્યાની આગાહી કરી ન હતી.
પશ્ચિમ બંગાળ વિધાનસભા ચૂંટણી પહેલા જ કિશોરે ભવિષ્યવાણી કરી હતી કે, ભાજપ 294 માંથી 100 સીટ નહીં જીતે અને એવું જ થયું. ભાજપ 77 પર અટકી ગઈ હતી અને ટીએમસી 212 બેઠકો જીતીને સરકારને પુનરાવર્તિત કરવામાં સફળ રહી હતી.
ભાજપના વરિષ્ઠ નેતા અમિત શાહ પણ દાવો કરે છે કે, તેમની પાર્ટી 25 બેઠકો જીતી શકે છે. તો બીજી તરફ કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતા પી.ચિદમ્બરમનો દાવો છે કે, મમતા આ ચૂંટણીમાં કી-પ્લેયર સાબિત થઇ શકે છે.
| રાજ્ય | તમે કેટલી બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી? | કેટલી બેઠકો પર જીત મેળવી | મતની ટકાવારી |
| મણિપુર (૨) | 2 | 1 | 34.22% |
| ઓડિશા (21) | 21 | 8 | 38.37% |
| પંજાબ (13) | 3 | 2 | 9.63% |
| પશ્ચિમ બંગાળ (42) | 42 | 18 | 40.25% |
| તેલંગાણા (17) | 17 | 4 | 19.45% |
પશ્ચિમ બંગાળ ઉપરાંત આ વખતે ભાજપ ઓડિશામાં પણ ધાર મેળવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. ઓડિશાનો મામલો રસપ્રદ છે કારણ કે, વિધાનસભા અને લોકસભાની ચૂંટણીઓ એક સાથે યોજાય છે. ગત વખતે ઓડિશાની 21 માંથી 8 બેઠકો જીતવામાં ભાજપ સફળ રહ્યું હતું, પરંતુ બીજેડીએ 12 બેઠકો જીતીને લીડ મેળવી હતી.
આ ચૂંટણી માટે ભાજપ અને બીજેડી વચ્ચે ગઠબંધનની વાત કરવામાં આવી હતી. પરંતુ હાલની સ્થિતિ એ છે કે, બંને પક્ષો અલગ અલગ ચૂંટણી લડી રહ્યા છે. ભાજપે તેના દિગ્ગજ નેતા ધર્મેન્દ્ર પ્રધાનને ઓડિશાની કમાન તરીકે નિયુક્ત કર્યા છે. આ મુકાબલો ત્રિકોણીય (બીજેડી, ભાજપ અને કોંગ્રેસ) હોવાનું કહેવાય છે.
જ્યાં સુધી તેલંગાણાની વાત છે. અનેક સર્વેમાં બહાર આવ્યું છે કે, રાજ્યમાં હરીફાઈ કોંગ્રેસ વિરુદ્ધ ભાજપ બની ગઈ છે. કેસીઆર તેની ભારત રાષ્ટ્ર સમિતિ સાથે ત્રીજા નંબર પર જઈ શકે છે. આ સામાન્ય ચૂંટણીમાં તેલંગાણામાં સૌથી મુશ્કેલ હરીફાઈ જોવા મળે તેવી સંભાવના છે. નવેમ્બર 2023 માં વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં જ્યાં કોંગ્રેસે 39% મતો સાથે પ્રભાવશાળી જીત મેળવી હતી.
ત્યારે ધ હિન્દુએ અહેવાલ આપ્યો હતો કે, બીઆરએસ સામે મતોના વિભાજનને કારણે ભારતીય જનતા પાર્ટી અને કોંગ્રેસ બંનેને ફાયદો થયો છે. આદિવાસી બહુમતીવાળા વિસ્તારોના મતો ભાજપની તરફેણમાં ગયા છે અને મુસ્લિમ પ્રભુત્વ ધરાવતા વિસ્તારોના મતો કોંગ્રેસની તરફેણમાં ગયા છે. જો લોકસભામાં પણ આ જ ટ્રેન્ડ ચાલુ રહેશે તો ભાજપની કેટલીક બેઠકો વધી શકે છે.
લોકસભા ચૂંટણીમાં બેઠકો: છેલ્લી બે ચૂંટણીમાં આ રાજ્યોએ ભાજપની લહેરને નકારી કાઢી છે
પશ્ચિમ બંગાળ, તમિલનાડુ, આંધ્રપ્રદેશ, તેલંગાણા, ઓડિશા, બિહાર અને કેરળમાં કુલ 204 લોકસભા બેઠકો છે. પરંતુ છેલ્લી બે ચૂંટણીમાં પોતાની ચરમ સીમા પર હોવા છતાં ભાજપ આ રાજ્યોમાં 50 સીટો પણ જીતી શકી નથી. 2014 માં ભાજપે સાતમાંથી માત્ર 29 રાજ્યોમાં જીત મેળવી હતી. 2019 માં આ આંકડો 47 હતો.
જોકે વિશ્લેષકોનું માનવું છે કે, આ વખતે ભાજપ પ્રાદેશિક પક્ષો સાથે સ્પર્ધા કરી શકે છે. અર્ચીસ મોહને અંગ્રેજી અખબાર બિઝનેસ સ્ટાન્ડર્ડમાં લખ્યું, “છેલ્લા ત્રણ દાયકાથી પ્રાદેશિક પક્ષોને 200 કે તેથી વધુ બેઠકો મળી છે. લોકસભા ચૂંટણીમાં લગભગ અડધા વોટ મળ્યા.
2024 માં, ભાજપ પરંપરાગત રીતે પ્રાદેશિક પક્ષોના વર્ચસ્વવાળા ચૂંટણી ક્ષેત્રમાં પ્રવેશ કરીને દેશભરમાં 50 ટકા વોટ શેર અને 370 બેઠકોની નજીક પહોંચવાના તેના બે ઉદ્દેશોને પ્રાપ્ત કરી શકે છે. કોંગ્રેસના પતન બાદ આ પ્રાદેશિક પક્ષોએ દેશના મોટા હિસ્સાઓ, ખાસ કરીને ભારતના પૂર્વ અને દક્ષિણના રાજ્યો પર કબજો જમાવ્યો છે. સંખ્યાઓ પણ આ તરફ નિર્દેશ કરે છે:
| વર્ષ | આમને-સામને મુકાબલાવાળી સીટોની સંખ્યા | બીજેપીને મળેલી જીત | કોંગ્રેસને મળેલી જીત |
| 2009 | 53 | 36 | 17 |
| 2014 | 147 | 116 | 31 |
| 2019 | 185 | 128 | 57 |
રાજકીય રણનીતિકાર પ્રશાંત કિશોરે કહ્યું કે, 2024 ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને એકલા હાથે 370 સીટો મળવાની સંભાવના ઓછી છે. ટાઇમ્સ નાઉને આપેલા એક ઇન્ટરવ્યુમાં, “પ્રશાંત કિશોરે કહ્યું હતું કે, જો એકલા ભાજપ 370 લોકસભા બેઠકો જીતે તો તેમને ખૂબ આશ્ચર્ય થશે, કારણ કે અત્યારે તેની સંભાવના ખૂબ ઓછી અને લગભગ શૂન્ય છે. “
જ્યાં ભાજપ અને કોંગ્રેસ વચ્ચે સીધી ટક્કર છે, ત્યાં ભાજપ આગળ
2009 ની લોકસભા ચૂંટણીમાં જ્યાં સામસામેની હરીફાઈમાં કોંગ્રેસ ધાર બનાવવામાં સફળ રહી હતી. 2014 અને 2019 ની ચૂંટણીમાં તે ખરાબ રીતે નિષ્ફળ ગયા હતા.
| વર્ષ | આમને-સામને મુકાબલાવાળી સીટોની સંખ્યા | બીજેપીને મળેલી જીત | કોંગ્રેસને મળેલી જીત |
| 2009 | 173 | 93 | 80 |
| 2014 | 189 | 166 | 23 |
| 2019 | 190 | 175 | 15 |
નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં સત્તારૂઢ એનડીએએ ‘400 પાર’નો નારો આપ્યો છે. ગત ચૂંટણીમાં ભાજપને જીતેલી કુલ બેઠકોમાંથી ત્રણ ચતુર્થાંશ (224) બેઠકોમાં 50 ટકાથી વધુ મત મળ્યા હતા.
આ પણ વાંચો – પીએમ મોદી દ્વારા ભાજપનો સંકલ્પ પત્ર જાહેર, જાણો લોકસભા ચૂંટણી ઢંઢેરામાં ક્યા ક્યા વચન આપ્યા
પરંતુ 40 બેઠકો એવી હતી જ્યાં જીત અને હારનું માર્જિન માત્ર 50,000 હતું. આવી સ્થિતિમાં, જો ઓછા માર્જિનથી જીતેલી બેઠકો ભાજપના હાથમાંથી નીકળી જાય છે, તો પછી 543 માંથી 400 બેઠકો મેળવવી મુશ્કેલ બનશે, બહુમતીનો આંકડો પણ.
