Sadaf Modak : જાન્યુઆરીમાં, એક 32 વર્ષીય મહિલાએ એવી વિનંતી સાથે મુંબઈની સેશન્સ કોર્ટનો સંપર્ક કર્યો હતો જેમાં સામાન્ય રીતે કોર્ટનો સમાવેશ થતો નથી, તેમાં મહિલાએ ઇન વિટ્રો ફર્ટિલાઇઝેશન (IVF) કરાવવાની પરવાનગી માંગી હતી. મહિલા લગભગ છ વર્ષથી જેલના સળિયા પાછળ હોવા છતાં બાળકને જન્મ આપવા માટે કુટુંબના દબાણ અંગે કહ્યું હતું.
આ મહિલા, ભાયખલા મહિલા જેલમાં ભૂતપૂર્વ જેલ ગાર્ડ અને અન્ય પાંચ લોકો 23 જૂન, 2017 ના રોજ જેલમાં એક કેદીના કસ્ટોડિયલ મૃત્યુના કેસમાં ટ્રાયલનો સામનો કરી રહ્યા છે.
મહિલાએ તેની ટ્રાયલના નિષ્કર્ષની રાહ જોતી વખતે IVF સારવાર કરાવવાની પરવાનગી માંગી હતી. 17 જૂને, કોર્ટે તેની અરજીને ફગાવી દીધી હતી અને કહ્યું હતું કે તેણી જેલમાં હોવાથી મહિલાની અરજી માન્ય નથી.
તેની સાથે રૂબરૂ સુનાવણી પછી, કોર્ટે કહ્યું કે જો પરવાનગી આપવામાં આવશે, તો તે સારવાર ચાલુ રાખવા અને ડૉક્ટરની મુલાકાત લેવા સહિતની અન્ય અરજીઓ કરશે. તે કહે છે કે આનાથી કાર્યવાહી પર બોજ પડશે અને ચાલી રહેલી સુનાવણીમાં અસુવિધા થશે.
અંડરટ્રાયલ દેશની પ્રથમ મહિલા કેદી હોવાનું કહેવાય છે જેણે IVF કરાવવાની પરવાનગી માટે કોર્ટનો સંપર્ક કર્યો હતો, જેણે આવા અધિકારના કેદીના દાવા પર વિશ્વભરની જેલોમાં ખૂબ ચર્ચા કરી હતી.
IVF સારવાર માટે કોર્ટ સમક્ષ તેનો કેસ કરતી વખતે, અંડરટ્રાયલએ રજૂઆત કરી હતી કે મહિલા લગભગ છ વર્ષથી જેલના સળિયા પાછળ છે અને ટ્રાયલ, જેમાં અત્યાર સુધીમાં 40 થી વધુ સાક્ષીઓમાંથી માત્ર સાત દ્વારા જુબાની જોવા મળી છે, તે કોઈપણ સમયે ટૂંક સમયમાં પૂર્ણ થવાની શક્યતા નથી.
તેની ઉંમરને કારણે તે પછીથી ગર્ભ ધારણ કરી શકશે નહીં તેમ ઉમેરતાં તેણે કોર્ટને કહ્યું કે મહિલા ગર્ભવતી થવાના ઉપાય તરીકે માત્ર આઈવીએફનો જ વિચાર કરી શકે છે કારણ કે તેના પતિને બાળકો જોઈએ છે.
આ પણ વાંચો: ઓડિશામાં ગમખ્વાર અકસ્માત, બે બસો વચ્ચે સીધી ટક્કરથી 10 લોકોના મોત, 8ની હાલત ગંભીર
આરોપીના એક સંબંધીએ જણાવ્યું હતું કે મહિલા, જે ઘટના સમયે 26 વર્ષની હતી, જુલાઈ 2017 માં તેની ધરપકડ કરવામાં આવી ત્યારે તેના લગ્ન લગભગ એક વર્ષ થયાં હતાં અને તેના પરિવારે તાજેતરમાં તેના પર સંતાન માટે દબાણ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું.
મંજુલા શેટ્ટે, જે તેની ભાભીની હત્યા માટે આજીવન કેદની સજા ભોગવી રહી હતી, તેના પર અંડરટ્રાયલ અને જેલર સહિત છ જેલ કર્મચારીઓ દ્વારા કથિત રીતે હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો, જેના કારણે 23 જૂન, 2017 ના રોજ તેનું મૃત્યુ થયું હતું.
જેલમાં ઈંડા અને બ્રેડનું વિતરણ આ ઘટનાનું કારણ હોવાનું કહેવાય છે. પોલીસે દાવો કર્યો હતો કે જેલર અને પાંચ જેલ રક્ષકોએ શેટ્ટે પર જીવલેણ હુમલો કર્યો હતો. આરોપી મહિલાઓએ અનેક જામીન અરજીઓમાં આરોપ નકારી કાઢ્યા હતા, જે તમામ નામંજૂર કરવામાં આવી હતી. જુલાઈ 2017માં તેમની ધરપકડ થઈ ત્યારથી તમામ છ જણ થાણે જેલમાં બંધ છે.
અગાઉની જામીન અરજીઓ
IVF માટેની 32 વર્ષીયની અરજીનો વિરોધ કરતાં, ફરિયાદ પક્ષે કહ્યું હતું કે તેની અગાઉની જામીન અરજીઓ ફગાવી દેવામાં આવી હતી અને જો તેણીને IVF સારવાર કરાવવાની મંજૂરી આપવામાં આવશે, તો તેણી સારવાર માટે વધુ પરવાનગી માંગી શકે છે, જે ટ્રાયલને અસર કરશે.
સેશન્સ કોર્ટે તેની અરજી ફગાવી દેતા 17 જૂનના આદેશમાં જણાવ્યું હતું કે, “પ્રોસિક્યુશનની દલીલોમાં તથ્ય છે કે જો આ પ્રકારની પરવાનગી આપવામાં આવશે, તો ડૉક્ટરની મુલાકાત અને એસ્કોર્ટ્સ અને અન્ય રાહતો માટે અન્ય અરજીઓ પણ હશે. તે ચોક્કસપણે પ્રોસિક્યુશન પર પણ બોજ પડશે.”
સત્તાવાળાઓએ જણાવ્યું હતું કે જો આવી અરજીને મહિલા અન્ડરટ્રાયલ અને મોટી સંખ્યામાં મહિલા કેદીઓ માટે સમાન સારવાર મેળવવાની મંજૂરી આપવામાં આવે છે, તો હાલના મુદ્દાઓ, જેલમાં વધુ પડતી ભીડ, પર્યાપ્ત આરોગ્ય માળખાનો અભાવ અને જેલમાં રક્ષકોનો રેશિયો, અન્યો વચ્ચે – કરશે. પહેલા સુધારો કરવાની જરૂર છે.
આવી જ અરજી 35 વર્ષીય જેલરે દાખલ કરી હતી, જેમણે થોડા દિવસો માટે વચગાળાના જામીનની માંગણી કરી હતી કારણ કે તેના પતિ અને સાસરિયાઓ મહિલા પાસેથી સંતાન ઈચ્છે છે. ફરિયાદ પક્ષે અરજીનો વિરોધ કરતા જણાવ્યું હતું કે તે વચગાળાના જામીન માટે કાયદેસરનું કારણ નથી. આના પગલે, 3 સપ્ટેમ્બર, 2021 ના રોજ અદાલત દ્વારા અરજી ફગાવી દેવામાં આવી હતી, જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે જો જામીન આપવામાં આવે તો તે ફરાર થઈ શકે છે.
જ્યારે દોષિતોને ફર્લો આપવામાં આવે છે, અસ્થાયી છૂટ આપવામાં આવે છે જે તેમને કૌટુંબિક જોડાણ જાળવવા માટે સક્ષમ બનાવે છે, અંડરટ્રાયલ તેમના ટ્રાયલના બાકી હોવાને કારણે લાંબા સમયથી કસ્ટડીમાં હોવા છતાં પણ આવી રાહત માટે પાત્ર નથી.
મહિલાઓ પર કેદની અસર
પ્રયાસના પ્રોજેક્ટ ડિરેક્ટર વિજય રાઘવને જણાવ્યું હતું કે, “પરામર્શ દર્શાવે છે કે મહિલા કેદીઓ દ્વારા ઘણા પડકારો અને કલંકનો સામનો કરવો પડ્યો હતો, ખાસ કરીને તેમના પારિવારિક સંબંધો પર અસર. એકવાર તેઓ લાંબા સમય સુધી જેલમાં હોય, તો તેમના પરિવારોમાંથી બાકાત અને અલગતા એકદમ સામાન્ય છે, કારણ કે તેમના પતિ અથવા સાસરિયાઓ તેમને છૂટાછવાયા માને છે. જ્યારે દોષિતોને ચોક્કસ રાહત હોય છે, જો ટ્રાયલમાં વિલંબ થાય છે, તો મૂળભૂત અધિકારોની મર્યાદામાં ચોક્કસ કારણોસર કામચલાઉ જામીન મંજૂર કરવા માટે કેસ-દર-કેસ આધારે વિચારણા કરી શકાય છે.”
આ પણ વાંચો: Patna Opposition meet : લોકસભા 2024ની મુશ્કેલ સફર માટે તૈયાર વિપક્ષી દળો, નીતિશ અને રાહુલની મહત્વની ભૂમિકા!
જેલ અધિકારો અને મહિલા અધિકાર કાર્યકરોએ જણાવ્યું હતું કે જેલની તાત્કાલિક અને લાંબા ગાળાની અસર – જેમ કે પરિવારો અને જીવનસાથીઓ દ્વારા ત્યાગ – મહિલા કેદીઓમાં તેમના પુરૂષ સમકક્ષો કરતાં વધુ ગંભીર છે. ટાટા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ સોશિયલ સાયન્સ (TISS) ના ક્ષેત્રીય કાર્ય પ્રોજેક્ટ, પ્રયાસ સાથે સહયોગમાં, મહારાષ્ટ્ર જેલ વિભાગે એપ્રિલમાં જેલમાંથી મુક્ત કરાયેલી મહિલાઓના પુનર્વસન અને સામાજિક પુનઃ એકીકરણ પર રાજ્ય-સ્તરીય પરામર્શ યોજ્યો હતો.
દાંપત્ય અધિકાર મેળવવા માટે કેદીઓ કોર્ટમાં જતા હોવાના કિસ્સાઓ સામે આવ્યા છે. જો કે, આમાંના મોટાભાગના કેસો પુરૂષ કેદીઓ અને દોષિતો દ્વારા ખસેડવામાં આવ્યા હતા. 2014 માં પંજાબ અને હરિયાણા હાઈકોર્ટ દ્વારા આ મુદ્દા પર સૌથી મહત્વપૂર્ણ આદેશ આપવામાં આવ્યો હતો, જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે સંવર્ધનનો અધિકાર બંધારણની કલમ 21 હેઠળના મૂળભૂત અધિકારની અંદર આવે છે અને તે જેલવાસમાંથી બચી જાય છે.
તેણે કહ્યું હતું કે દોષિતો અથવા કેદીઓનો વૈવાહિક મુલાકાત અથવા કૃત્રિમ ગર્ભાધાન કરવાનો અધિકાર જીવનના અધિકારમાં છે. ગયા વર્ષે, કોર્ટે કહ્યું હતું કે કેદીનો જન્મ આપવાનો અધિકાર સંપૂર્ણ નથી અને તે વાજબી પ્રતિબંધોને આધીન છે.
પંજાબ જેલ વિભાગ દેશમાં એકમાત્ર એવો છે કે જે સારા વર્તન ધરાવતા કેદીઓને તેમના જીવનસાથી સાથે બે કલાક સુધી વિતાવવાની મંજૂરી આપે છે. ગયા વર્ષે પંજાબની ત્રણ જેલોમાં આ પહેલ શરૂ કરવામાં આવી હતી.
