આજકાલ સોશિયલ મીડિયા પર રીલ્સ જોવાનું ચલણ બધી ઉંમરના લોકોમાં ઝડપથી વધી રહ્યું છે. ભલે થોડી સેકન્ડના વીડિયો જોવામાં ઓછો સમય લાગે પણ તે મગજ પર ભારે અસર કરી રહ્યું છે. શોર્ટ-ફોર્મ વીડિયો વ્યસન એ વૈશ્વિક જાહેર આરોગ્ય માટે ખતરો છે, ચીનમાં યુઝર્સ દરરોજ સરેરાશ 151 મિનિટ વીડિયો જુએ છે અને 95.5 ટકા ઇન્ટરનેટ યુઝર્સ તેની સાથે જોડાયેલા છે.
તિયાનજિન નોર્મલ યુનિવર્સિટીના મનોવિજ્ઞાનના પ્રોફેસર કિઆન વાંગે જણાવ્યું હતું કે વધુ પડતી રીલ્સ જોવાથી માત્ર ધ્યાન, ઊંઘ અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર જ અસર થતી નથી પરંતુ ડિપ્રેશન પણ વધે છે. પ્રોફેસર કિઆન વાંગના મતે શોર્ટ-ફોર્મ વીડિયોઝ ધ્યાન, કુશળતા અને ટૂંકા ગાળાની યાદશક્તિ પર પણ નકારાત્મક અસર કરી શકે છે. ન્યુરોલોજીસ્ટ અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય નિષ્ણાતોના મતે સતત રીલ્સ જોવાથી મગજની કામગીરી પર તે જ રીતે અસર પડી શકે છે જે રીતે દારૂ પીધા પછી થાય છે.
ગુરુગ્રામના મારેંગો એશિયા હોસ્પિટલ્સના પ્રમુખ મારેંગો એશિયા ઇન્ટરનેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ન્યુરો એન્ડ સ્પાઇન, ડૉ. પ્રવીણ ગુપ્તાના મતે, ટૂંકા વીડિયો ઝડપી ગતિવાળા હોય છે, તેથી મગજ તેમને પ્રોસેસ કરવામાં ભારે થઈ જાય છે. ટૂંકા વીડિયો ન્યૂનતમ પ્રયત્નો સાથે ઉચ્ચ ડોપામાઇન અનુભવ પ્રદાન કરે છે, જે મગજના કાર્યને અસર કરે છે. સમય જતાં તેની અસર વધવા લાગે છે અને પછીથી તે માનસિક સ્વાસ્થ્યને અસર કરે છે.
આ પણ વાંચો: ગુજરાતનું રામનગર ‘પાકિસ્તાન’ બની ગયું હતું, હવે નામ બદલાઈ ગયું છે; જાણોશું છે આખી વાર્તા
રીલ્સનું ફોર્મેટ ટૂંકું અને ઝડપી છે જેના કારણે મગજને દર થોડીક સેકન્ડે નવી માહિતી અથવા દ્રશ્યો જોવા મળે છે. આ મગજને તાત્કાલિક સંતોષ માટે વ્યસની બનાવે છે. આ પ્રક્રિયા લાંબા ગાળે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની અને એક જ કાર્યને વળગી રહેવાની ક્ષમતા ઘટાડી શકે છે. તે મગજના પ્રીફ્રન્ટલ કોર્ટેક્સને અસર કરી શકે છે, જે પ્રાપ્ત માહિતીના આધારે આપણા વિચારો, વર્તન અને લાગણીઓને દિશામાન કરે છે.
રીલ્સ જોવા અને દારૂ પીવા વચ્ચે શું સમાનતા છે?
ન્યુરોલોજીસ્ટના મતે જ્યારે આપણે રીલ્સ જોઈએ છીએ ત્યારે મગજના રિવોર્ડ સેન્ટરને વારંવાર નાના ડોપામાઇન બૂસ્ટ મળે છે. આ એ જ ન્યુરોટ્રાન્સમીટર છે જે ખુશી અને સંતોષની લાગણીઓ પેદા કરે છે. જ્યારે આપણે દારૂ પીએ છીએ ત્યારે તે જ ડોપામાઇન મુક્ત થાય છે. જ્યારે આપણે રીલ્સને સતત સ્ક્રોલ કરીએ છીએ ત્યારે મગજ આ ડોપામાઇન હિટનું વ્યસની બની શકે છે, જેના કારણે આપણને વારંવાર નવી રીલ્સ જોવાની ઇચ્છા થાય છે. જેમ દારૂ પીવાથી વારંવાર દારૂ પીવાનું વ્યસન થઈ શકે છે.
