હૃદય (heart) એ શરીરનું સૌથી મહત્વપૂર્ણ અંગ છે. તે એક ઓટોમેટિક પંપ જેવું કાર્ય કરે છે, જે આખા શરીરમાં લોહીનું પરિભ્રમણ કરે છે અને ઓક્સિજન તથા પોષક તત્વો પહોંચાડે છે. આ લોહી શરીરમાંથી કાર્બન ડાયોક્સાઈડ અને અન્ય નકામા પદાર્થોને દૂર કરવામાં પણ મદદ કરે છે. ચાલો આપણે હૃદય વિશે વધુ જાણીએ.
હૃદય ક્યા આવેલું છે?
માનવ શરીરમાં હૃદય છાતી અને ફેફસાંની વચ્ચે આવેલું છે. તેનો આકાર શંખ જેવો હોય છે અને તેનું વજન લગભગ 299 ગ્રામ જેટલું હોય છે. હૃદયમાં મુખ્યત્વે ચાર ખંડો હોય છે: બે ઉપરના ખંડો અને બે નીચેના ખંડો. આ ખંડો એકસાથે કામ કરીને લોહીને પમ્પ કરે છે અને શરીરમાં ફેરવે છે. એક સામાન્ય માનવ હૃદય એક મિનિટમાં 72 થી 80 વખત ધબકે છે.
હૃદય રોગના જોખમી પરિબળો (Risk factors for heart disease)
- વધતી ઉંમર: ઉંમર વધવાની સાથે હૃદય રોગનું જોખમ વધે છે.
- કુટુંબિક ઇતિહાસ: જો પરિવારમાં હૃદય રોગનો ઇતિહાસ હોય તો વ્યક્તિને પણ તે થવાનું જોખમ વધુ રહે છે.
- ઉચ્ચ કોલેસ્ટ્રોલ: લોહીમાં ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ (LDL)નું ઊંચું સ્તર અને સારા કોલેસ્ટ્રોલ (HDL)નું નીચું સ્તર હૃદય રોગનું કારણ બની શકે છે.
- ડાયાબિટીસ: ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોને હૃદય રોગ થવાની સંભાવના વધુ હોય છે.
- ઉચ્ચ રક્તચાપ (હાઈ બ્લડ પ્રેશર): અનિયંત્રિત બ્લડ પ્રેશર હૃદય પર દબાણ વધારે છે.
- સ્મોકિંગ અને આલ્કોહોલ: આ બંને હૃદયના સ્વાસ્થ્ય માટે અત્યંત હાનિકારક છે.
- સ્થૂળતા: વધારે વજન અથવા મેદસ્વીપણું હૃદય રોગનું જોખમ વધારે છે.
- તાણ: લાંબા સમય સુધીનો તણાવ હૃદયને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
- કિડનીનો રોગ: તીવ્ર કિડનીનો રોગ પણ હૃદય રોગના જોખમમાં વધારો કરે છે.
હૃદયની સંભાળ કેવી રીતે રાખવી?
- નિયમિત વ્યાયામ: દરરોજ નિયમિત વ્યાયામ કરવાથી હૃદય સ્વસ્થ રહે છે અને રક્ત પરિભ્રમણ સુધરે છે. ચાલવું, દોડવું, યોગ અને ધ્યાન જેવી પ્રવૃત્તિઓ ફાયદાકારક છે.
- હેલ્ધી ડાયટ : તાજા ફળો, શાકભાજી, આખા અનાજ અને ઓછી ચરબીવાળા ખોરાકનો સમાવેશ કરવો જોઈએ. સાંજે 5 વાગ્યા પછી મીઠું અને તેલનું સેવન ટાળવું જોઈએ. પ્રવાહીનું પ્રમાણ શરીરમાં પૂરતું રાખવું પણ જરૂરી છે.
- ધૂમ્રપાન અને દારૂ ટાળો: ધૂમ્રપાન અને આલ્કોહોલનું સેવન હૃદયના સ્વાસ્થ્ય માટે અત્યંત હાનિકારક છે. તેમને સંપૂર્ણપણે ટાળવા જોઈએ.
- વજન નિયંત્રણ: સ્થૂળતા હૃદય રોગ માટે એક મોટું જોખમ પરિબળ છે. આદર્શ શારીરિક વજન જાળવવા માટે ઓછી કેલરીવાળો ખોરાક લેવો અને શારીરિક પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ.
- સ્ટ્રેસ કંટ્રોલ: માનસિક તાણ હૃદય રોગનું જોખમ વધારે છે. તણાવને અસરકારક રીતે સંચાલિત કરવા માટે યોગ, ધ્યાન, કુટુંબ સાથે સમય વિતાવવો અને શોખ કેળવવા જેવી પ્રવૃત્તિઓ મદદ કરી શકે છે.
- પૂરતી ઊંઘ: દરરોજ રાત્રે 7-8 કલાકની પર્યાપ્ત ઊંઘ લેવી હૃદયના શ્રેષ્ઠ કાર્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે. સૂવાના બે કલાક પહેલાં ઈલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણોનો ઉપયોગ ટાળવો જોઈએ.
- બ્લડ સુગર અને બીપી કંટ્રોલ : ડાયાબિટીસ અને હાઈ બ્લડ પ્રેશર હૃદય રોગનું જોખમ વધારે છે. નિયમિત તપાસ કરાવી અને દવાઓ તથા લાઈફસ્ટાઈલમાં ફેરફાર દ્વારા તેમને નિયંત્રણમાં રાખવા જોઈએ.
આપણા હૃદયને સ્વસ્થ રાખવું એ આપણા એકંદર સ્વાસ્થ્ય માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે. અહીં આપેલ સૂચનોનું પાલન કરીને અને નિયમિતપણે ડોક્ટરની સલાહ લઈને આપણે લાંબુ અને સ્વસ્થ જીવન જીવી શકીએ છીએ.
