ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં ગુજરાતનું યોગદાન અત્યંત મહત્વનું છે. ગુજરાતનો સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ માત્ર હિંસક ક્રાંતિ કે સત્યાગ્રહો પૂરતો સીમિત નહોતો, પરંતુ તે સમાજ સુધારણા, શૈક્ષણિક જાગૃતિ અને સ્વદેશી આંદોલનના પાયા પણ નાખતો હતો. મહાત્મા ગાંધીથી લઈને સરદાર પટેલ સુધી, અનેક મહાન નેતાઓએ ગુજરાતની ભૂમિ પરથી આઝાદીની લડાઈને નવી દિશા આપી હતી. આ ક્વિઝ દ્વારા, ચાલો આપણે ગુજરાતના ઇતિહાસના એ ગૌરવશાળી પાસાઓને યાદ કરીએ.
સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં ગુજરાત ભૂમિકા ક્વિઝ વિશે 20 સવાલ અને જવાબો
પ્રશ્ન 1: મહાત્મા ગાંધીનો જન્મ ગુજરાતના કયા શહેરમાં થયો હતો?
જવાબ: પોરબંદર.
પ્રશ્ન 2: દાંડી કૂચ કયા વર્ષમાં અને કયા સ્થળેથી શરૂ થઈ હતી?
જવાબ: 12 માર્ચ, 1930ના રોજ અમદાવાદના સાબરમતી આશ્રમથી.
પ્રશ્ન 3: સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલનું જન્મસ્થળ કયું છે?
જવાબ: નડિયાદ.
પ્રશ્ન 4: ખેડા સત્યાગ્રહનું નેતૃત્વ કોણે કર્યું હતું?
જવાબ: મહાત્મા ગાંધી અને સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ.
પ્રશ્ન 5: ‘મહાગુજરાત આંદોલન’ કયા હેતુ માટે શરૂ થયું હતું?
જવાબ: અલગ ગુજરાત રાજ્યની સ્થાપના માટે.
સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં ગુજરાતની ભૂમિકા અને સત્યાગ્રહની શરુઆત
- ગાંધીજીનું નેતૃત્વ: દક્ષિણ આફ્રિકાથી પાછા ફર્યા બાદ મહાત્મા ગાંધીએ ગુજરાતને પોતાની કર્મભૂમિ બનાવી. 1915માં તેમણે અમદાવાદના કોચરબમાં ‘સત્યાગ્રહ આશ્રમ’ અને પછી સાબરમતી આશ્રમની સ્થાપના કરી. અહીંથી જ તેમણે ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામને અહિંસા અને સત્યાગ્રહનો નવો માર્ગ આપ્યો.
- ચંપારણ, ખેડા અને અમદાવાદ સત્યાગ્રહ: ગાંધીજીના નેતૃત્વ હેઠળ ભારતમાં થયેલા પ્રથમ ત્રણ સત્યાગ્રહોમાંથી બે ગુજરાતમાં થયા. ખેડા સત્યાગ્રહ (1918)માં પાક નિષ્ફળ જવા છતાં અંગ્રેજો મહેસૂલ માફ કરવા તૈયાર નહોતા. આ સત્યાગ્રહમાં સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી અને તેઓ એક મજબૂત નેતા તરીકે ઉભરી આવ્યા. તે જ સમયે, અમદાવાદમાં મિલ મજૂરો માટે પણ ગાંધીજીએ સફળ હડતાળ અને સત્યાગ્રહ કરાવ્યો.
પ્રશ્ન 6: 1857ના સંગ્રામમાં ગુજરાતમાંથી કયા નેતાએ મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી?
જવાબ: તાત્યા ટોપે અને નાના સાહેબના સહયોગીઓએ.
પ્રશ્ન 7: ગણદેવી સત્યાગ્રહ કઈ ચળવળ સાથે સંબંધિત છે?
જવાબ: દાંડી કૂચ.
પ્રશ્ન 8: ભારત છોડો આંદોલન દરમિયાન ગુજરાતમાં કયા નેતાએ મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી?
જવાબ: ઉષા મહેતા.
પ્રશ્ન 9: ગુજરાતમાં ‘ખાદી’ના પ્રચાર-પ્રસારમાં કોનું યોગદાન સૌથી વધુ હતું?
જવાબ: મહાત્મા ગાંધી.
પ્રશ્ન 10: ‘ઇન્ડિયન હોમ રૂલ લીગ’ની ગુજરાતમાં શાખાના પ્રણેતા કોણ હતા?
જવાબ: ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિક.
સ્વતંત્રતા દિવસ વિશે જાણવા જેવા 20 સવાલ જવાબ, રમો ક્વિઝ
નિર્ણાયક આંદોલનો અને ગુજરાતનું યોગદાન
- દાંડી કૂચ (1930): આઝાદીની લડતનું સૌથી પ્રેરણાદાયક પ્રકરણ દાંડી કૂચ હતું, જેની શરૂઆત ગુજરાતથી થઈ હતી. 12 માર્ચ, 1930ના રોજ ગાંધીજીએ સાબરમતી આશ્રમથી 78 સાથીઓ સાથે દાંડી તરફ પ્રયાણ કર્યું. 24 દિવસની પદયાત્રા પછી, 6 એપ્રિલે દાંડી પહોંચીને તેમણે મીઠાના કાયદાનો ભંગ કર્યો. આ ઘટનાએ આખા દેશમાં સવિનય કાનૂન ભંગની ચળવળને વેગ આપ્યો.
- બારડોલી સત્યાગ્રહ (1928): બારડોલીના ખેડૂતો પર અંગ્રેજો દ્વારા 22%નો ગેરવાજબી મહેસૂલ વધારો લાદવામાં આવ્યો હતો. વલ્લભભાઈ પટેલના નેતૃત્વ હેઠળ ખેડૂતોએ આ મહેસૂલ ન ભરવાની લડત ચલાવી. આ સત્યાગ્રહની સફળતાને કારણે બારડોલીની મહિલાઓએ વલ્લભભાઈને ‘સરદાર’ નું બિરુદ આપ્યું.
પ્રશ્ન 11: ગુજરાત વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કોણે અને કયા વર્ષમાં કરી હતી?
જવાબ: મહાત્મા ગાંધીએ, 1920માં.
પ્રશ્ન 12: ગુજરાતના કયા ગામને દાંડી કૂચના પ્રથમ પડાવ તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે?
જવાબ: અસલાલી.
પ્રશ્ન 13: ‘યંગ ઇન્ડિયા’ અને ‘નવજીવન’ જેવા સામયિકોનું પ્રકાશન ક્યાંથી થતું હતું?
જવાબ: અમદાવાદથી.
પ્રશ્ન 14: ‘સરદાર’નું બિરુદ વલ્લભભાઈ પટેલને કયા સત્યાગ્રહ દરમિયાન મળ્યું હતું?
જવાબ: બારડોલી સત્યાગ્રહ.
પ્રશ્ન 15: 1922ના ‘ધ્વજ સત્યાગ્રહ’ની શરૂઆત ક્યાંથી થઈ હતી?
જવાબ: અમદાવાદ.
ભારતના રાષ્ટ્રીય પ્રતીકો વિશે જાણવા જેવું – રમો ક્વિઝ
ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓ અને યુવા પેઢીનો ઉત્સાહ
- સશસ્ત્ર ક્રાંતિ: ગુજરાતમાં માત્ર શાંતિપૂર્ણ સત્યાગ્રહ જ નહોતા, પણ ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓ પણ સક્રિય હતી. શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા દ્વારા લંડનમાં સ્થાપિત ‘ઇન્ડિયા હાઉસ’ અને ‘ઈન્ડિયન સોશિયોલોજિસ્ટ’ સામયિકે વિદેશમાં રહીને ક્રાંતિની જ્યોત પ્રજ્વલિત કરી. મેડમ ભીખાઈજી કામાએ 1907માં જર્મનીમાં સૌપ્રથમ ભારતીય ધ્વજ ફરકાવ્યો.
- વિનોદ કિનારીવાલા: 1942ના ‘ભારત છોડો આંદોલન’ દરમિયાન અમદાવાદમાં ગોળીબારમાં વિનોદ કિનારીવાલા શહીદ થયા. તેઓ ગુજરાતના પ્રથમ શહીદોમાંના એક હતા
પ્રશ્ન 16: ‘હિંદ સ્વરાજ’ પુસ્તક મહાત્મા ગાંધીએ કઈ ભાષામાં લખ્યું હતું?
જવાબ: ગુજરાતી.
પ્રશ્ન 17: ‘દાંડી કૂચ’માં ગાંધીજી સાથે કેટલા સત્યાગ્રહીઓ જોડાયા હતા?
જવાબ: 78.
પ્રશ્ન 18: ગુજરાતમાં ‘હોમ રૂલ લીગ’ની સ્થાપના ક્યાં થઈ હતી?
જવાબ: અમદાવાદ.
પ્રશ્ન 19: દાંડી કૂચનો હેતુ શું હતો?
જવાબ: મીઠાના કાયદાનો ભંગ કરવો.
પ્રશ્ન 20: આઝાદી પછી ગુજરાતના પ્રથમ મુખ્યમંત્રી કોણ બન્યા?
જવાબ: જીવરાજ મહેતા (1960માં ગુજરાત રાજ્ય બન્યા પછી).
સામાજિક અને શૈક્ષણિક યોગદાન
- ગુજરાત વિદ્યાપીઠ: ગાંધીજીએ 1920માં ગુજરાત વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કરી, જેણે રાષ્ટ્રીય શિક્ષણનું એક મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર બનવાનું કામ કર્યું. અહીં વિદ્યાર્થીઓને રાષ્ટ્રવાદ અને સ્વદેશીના સિદ્ધાંતોનું શિક્ષણ આપવામાં આવતું હતું.
- પત્રકારત્વ અને લેખન: ‘યંગ ઇન્ડિયા’, ‘નવજીવન’ અને ‘હરિજન બંધુ’ જેવા સામયિકો દ્વારા ગાંધીજીએ લોકોને જાગૃત કર્યા. આ ઉપરાંત, કનૈયાલાલ મુનશી જેવા સાહિત્યકારોએ પણ પોતાના લેખન દ્વારા રાષ્ટ્રીય ચેતના જગાવી.
ગુજરાત એ ભૂમિ છે જ્યાં ગાંધીજીએ સત્યાગ્રહનો પ્રયોગ કર્યો, સરદારે ખેડૂતોને એક કર્યા અને ક્રાંતિકારીઓએ દેશભક્તિનો સંદેશો ફેલાવ્યો. સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં ગુજરાતની ભૂમિકા અત્યંત ગહન, વ્યાપક અને પ્રેરણાદાયક રહી છે.
