Parthasarathi Biswas,Gopal B Kateshiya : ગણેશ નાનોટે આગામી ખરીફ સિઝનમાં તેના કપાસના પાકના વિસ્તારમાં ત્રણ એકરનો ઘટાડો કરીને તેને તુવેર દાળ તરફ ડાઇવર્ટ થવાનો નિર્ણય લીધો છે. જો પહેલેથી જ ડીલે દક્ષિણપશ્ચિમ ચોમાસું સામાન્ય કરતાં ઓછું હોય તો તે તેને વધુ ઘટાડવા માટે તૈયાર છે.
મહારાષ્ટ્રના અકોલા જિલ્લાના નિંભોરા ગામના આ ખેડૂત પાસે ગયા વર્ષે 11 એકરથી ફાઇબર પાક હેઠળ વાવેલો વિસ્તાર 8 એકર સુધી મર્યાદિત રાખવાના કારણો છે, જ્યારે સોયાબીન માટે 11 એકર અને તુવેર માટે શૂન્યથી વધારીને 3 એકર સુધી તે જ યથાવત રાખવાના કારણો છે.
સંબંધિત કિંમતો મહત્વપૂર્ણ
પ્રથમ ભાવ: ગયા વર્ષે નેનોટે લણેલા કપાસના 100 ક્વિન્ટલ (કાચા અન-જીન કરેલા કપાસ)માંથી, તેણે આ જાન્યુઆરીમાં 7,000-7,200 રૂપિયા પ્રતિ ક્વિન્ટલના ભાવે માત્ર 30 જ વેચ્યા હતા. બાકી 70 ક્વિન્ટલ વેચાયા વગરના છે.
નિંભોરાએ જણાવ્યું હતું કે, “મારા 2021ના પાક માટે ₹ 10,500/ક્વિન્ટલ સુધીની પ્રાપ્તિ પછી, મને ઓછામાં ઓછા ₹ 9,000 મળવાની અપેક્ષા હતી. પરંતુ ભાવ હવે માત્ર ₹ 7,200-7,400 છે,” તે હજુ પણ સરકારના લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ ( એમએસપી= મિનિમમ સપોર્ટ પ્રાઈઝ ) 6,620/ક્વિન્ટલ મધ્યમ-મુખ્ય ફાઇબર કપાસ માટે પરંતુ તેના જેવા ખેડૂતોની આદત હતી તેનાથી નીચે અને બુધવારે જાહેર કરાયેલા કરતાં વધુ છે.”
તુવેરની બાબતમાં આવું નથી, હાલમાં અકોલા માર્કેટમાં ₹ 9,700-9,800 પ્રતિ ક્વિન્ટલના ભાવે ટ્રેડિંગ થાય છે, જે તેના ₹7,000ના નવા MSP કરતાં ઘણું વધારે છે. નેનોટ 3 એકર પર ખરીફ કઠોળ ઉગાડવાની યોજના ધરાવે છે, ઉપરાંત 11 એકરમાં સોયાબીન સાથે આંતર-પાક તરીકે. આંતર-પાક એટલે સોયાબીનની દર ત્રણ હરોળ પછી તુવેરની એક હરોળનું વાવેતર કરવું, જે 90-100 દિવસમાં પાકે છે અને પ્રથમ 160-180 દિવસમાં પાકે છે.
ભાવો પ્રત્યેની સમાન નિરાશા – જે ગયા વર્ષના વધારે હતી (ચાર્ટ જુઓ) – કાલુ બુહાએ આ ખરીફમાં તેમનો કપાસનો વિસ્તાર ગત વર્ષના 26 એકરથી ઘટાડીને 20 એકર કરવા પ્રેર્યો છે, જ્યારે મગફળી માટે તેને 6 એકર પર જાળવી રાખ્યો છે.
આ પણ વાંચો: Invest in Fixed Deposit : ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટમાં પૈસા ઈન્વેસ્ટ કરતા પહેલા આ 4 ખાસ પરિબળો ધ્યાનમાં લેવા જરૂરી
ગુજરાતના અમરેલી જિલ્લાના નેસડી ગામના 37 વર્ષીય યુવાને ગયા વર્ષે કપાસ ઉગાડવા માટે 6 એકર જમીન લીઝ પર લીધી હતી, જે તેણે હવે સમર્પણ કરી દીધી છે. તે નિસાસો નાખે છે કે, “મેં માર્કેટિંગ સીઝન (ઓક્ટોબર-નવેમ્બર)ની શરૂઆતમાં મારા 280 ક્વિન્ટલમાંથી 80 ક્વિન્ટલ ₹ 8,500/ક્વિન્ટલના ભાવે વેચ્યા હતા અને બાકીના 200 ક્વિન્ટલ રોકી રાખ્યા હતા, એમ વિચારીને કે એપ્રિલ-મે 2022ની જેમ ભાવ ₹ 12,000ને સ્પર્શી જશે. તેના બદલે, તેઓ સરકતા રહ્યા અને આજે માત્ર ₹ 7,000 પર છે.”
પાકનો સમયગાળો
ખેડૂતો આ વખતે કપાસ માટે વધુ ઉત્સુક ન હોવાના બીજા કારણ સાથે આ જોડાણ કરે છે. કપાસ એ લાંબા ગાળાનો પાક છે જે 4-5 પિકિંગ્સ પર લણવામાં આવે છે. પ્રથમ ચૂંટવામાં 100-120 દિવસનો સમય લાગે છે, ત્યારપછીના દરેક 15-20 દિવસે અનુસરવામાં આવે છે. તે તેને 160-200 દિવસનો પાક બનાવે છે, જ્યારે મગફળીના 100-120 દિવસ અને સોયાબીન માટે 90-100 દિવસ. બાદમાં વાવણી કરતા ખેડૂતોને રવિ (શિયાળા-વસંત) ઋતુ દરમિયાન બીજો પાક લેવા માટે વધુ સુગમતા હોય છે.
બુહા સમજાવે છે કે,“મેં ગયા વર્ષે મગફળી ઉગાડીને વધુ કમાણી કરી હતી. મેં માત્ર તેમાંથી 93 ક્વિન્ટલ લણણી કરી અને ₹ 6,250/ક્વિન્ટલના ભાવે વેચી એટલું જ નહીં, પણ નવેમ્બરમાં તે જ છ એકરમાં ડુંગળી વાવી શક્યો હતો. મેં લણેલી 1,500 ક્વિન્ટલ ડુંગળીએ મને ₹ 1,250/ક્વિન્ટલના ભાવે ₹ 18.75 લાખ આપ્યા હતું.”
ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્ર પટ્ટામાં ખેડૂતોને કપાસમાંથી મગફળીમાં થોડો એકર વિસ્તાર બદલવા માટે બીજો પાક ઉગાડવા માટે ઉપલબ્ધ જમીન એ મુખ્ય વિચારણા હશે. જૂનાગઢ કૃષિ યુનિવર્સિટીના કપાસ સંશોધન મથકના વડા, મનુ જી. વાલુ નોંધે છે કે, “આ વખતે લાલચ વધુ હશે, કારણ કે ખેડૂતો રવી (ઓક્ટોબર-નવેમ્બર) દરમિયાન જીરા (જીરું) વાવવા માંગશે, મે મહિનામાં તેની કિંમત 40,000-45,000/ક્વિન્ટલના રેકોર્ડને વટાવી જશે.”
ચોમાસાની અનિશ્ચિતતા
કપાસના વાવેતરમાં કઠોળ (ખાસ કરીને મહારાષ્ટ્રમાં તુવેર) અને તેલીબિયાં (ગુજરાત અને આંધ્ર પ્રદેશમાં મગફળી) તરફ ડાયવર્ટ થવાનું ત્રીજું કારણ દક્ષિણપશ્ચિમ ચોમાસું છે, જે કેરળમાં 1 જૂનની સામાન્ય શરૂઆતની તારીખ ચૂકી ગયું છે. સમગ્ર દેશમાં 1-7 જૂન દરમિયાન સામાન્ય લાંબા ગાળાની સરેરાશ કરતા 57.1% ઓછો વરસાદ પડયો છે સપ્ટેમ્બર અને મોટાભાગના વૈશ્વિક આગાહીકારો જુલાઇ-ઓગસ્ટ સુધીમાં પ્રતિકૂળ અલ નીનોની સ્થિતિની આગાહી કરે છે, 2023ની ચોમાસાની ઋતુ (જૂન) પર નોંધપાત્ર અનિશ્ચિતતા છે.
તેના લાંબા સમયગાળાને જોતાં અને પ્રમાણમાં પાણી-સઘન પાક હોવાને કારણે, કપાસને ઓછામાં ઓછા 5-6 સિંચાઈની જરૂર પડે છે, ખાસ કરીને ફૂલો, કળીઓ અને બોલની રચનાના તબક્કા દરમિયાન.મહારાષ્ટ્રના રાહુરી ખાતે મહાત્મા ફૂલે કૃષિ યુનિવર્સિટીના વરિષ્ઠ કઠોળ વૈજ્ઞાનિક ચાંગદેવ વાયલ જણાવે છે કે, “તુવેર એ લાંબા ગાળાનો પાક પણ છે, પરંતુ તેને 2-3 થી વધુ સિંચાઈની જરૂર નથી. પાકની ડીપ ટપરૂટ સિસ્ટમ તેના છોડને જમીનમાંથી કપાસ કરતાં વધુ સારી રીતે ભેજ ખેંચવાની મંજૂરી આપે છે.”
આ પણ વાંચો: Maruti Suzuki Jimny : મારુતિ સુઝુકી જિમ્ની આટલી કિંમતે લોન્ચ થવાની જાહેરાત, ઓટો એક્સપોમાં પહેલીવાર સામેલ
મહારાષ્ટ્રના જલગાંવ ખાતે ખાનદેશ જિન પ્રેસ ફેક્ટરી ઓનર્સ એન્ડ ટ્રેડર્સ ડેવલપમેન્ટ એસોસિએશનના સ્થાપક-પ્રમુખ પ્રદીપ શાંતિલાલ જૈન, આગામી ખરીફ સિઝનમાં કપાસના વાવેતરમાં 10% ઘટાડાની અપેક્ષા રાખે છે: “ભાવના પરિબળ અને પ્રતિકૂળ ચોમાસાનો દેખાવ બંને ભાગ ભજવશે. જો વરસાદ સારો ન હોય તો ઘટાડો વધુ થઈ શકે છે. ભારતના કપાસના માત્ર ત્રીજા ભાગનો વિસ્તાર સિંચાઈ હેઠળ છે. બાકીનો સંપૂર્ણપણે વરસાદ આધારિત છે.”
2022ની ખરીફ દરમિયાન તે તદ્દન વિપરીત હતું, જ્યારે સર્વકાલીન ઊંચા ભાવ અને સારા વરસાદે કપાસને ખેડૂતોનો પ્રિય પાક બનાવ્યો હતો. તેઓએ પાક હેઠળ રેકોર્ડ 126.66 લાખ હેક્ટર(lh) વાવણી કરી હતી, જે અગાઉની સિઝનમાં 118 lh હતી. બીજી તરફ, કઠોળમાં 136.57 એલએચથી 130.91 એલએચ સુધીનો ઘટાડો નોંધાયો હતો, જ્યારે સોયાબીન હેઠળનો વિસ્તાર નજીવો ઘટીને 120.71 એલએચથી 120.48 એલએચ થયો હતો.
